Atatürk'ün
annesi Zübeyde Hanım, Hacı Sofu ailesinden Feyzullah Ağa'nın kızıdır.
Zeki, sağduyulu, dine ve geleneklere bağlı bir kadındı. Oğlunun mahalle
mektebine gelenekten olan ilâhilerle başlamasını istemişti. Ancak
aşağıda göreceğimiz gibi oğlunun zamanın gerektirdiği biçimde
yetişmesini engellememiş, hele kocası öldükten sonra onun iyi öğretim
görmesine elinden geldiği kadar çalışmıştır.
Onun
sağduyusu ve taşıdığı yüksek onur duygularının bir örneği aşağıdaki
olayda görülür. O, daha Selanik'te bulundukları sırada oğlunun, kendi
evinde, II inci Abdülhamit yönetimine karşı çalışan bir takım
arkadaşlariyle yaptığı toplantıda nelerle uğraşıldığını öğrenince,
padişaha karşı çalışmanın sonuçlarından ürkmüş, ancak Mustafa Kemal'in
işi kendisine anlatması üzerine sorunu kavrayıp "gizli şeyleriniz varsa
ben saklayayım, muvaffak olmak zordur, mahvolmak daha tabiidir"
dedikten sonra şöyle konuşmuştur: "... evlâdım bir gün bu işler
olduktan sonra seni namus ve haysiyet sahibi olanlarla görmezsem işte o
zaman meyus olurum. Ben senin kadar okumadım, senin kadar bilmem, seni
gördüğün, anladığın şeyleri yapmaktan menetmiye kalkışmam, yalnız
dikkat et, esas muvaffak olmaktır, muvaffak olmaya çalış".
Selanik Yunanlıların eline düştükten sonra kızı Bayan Makbule
(Ata'dan) ile İstanbul'a gelen Zübeyde Hanım millî mücadele sırasında
binbir merak ve heyecan, ancak büyük kıvanç duyguları içinde
İstanbul'da kalmış ve Ankara'ya gitmiştir. Kalbinden hasta bulunduğu
için Ankara'da kalması uygun görülmemiş ve zaferden sonra İzmir'e
gönderilmiştir. Orada 1923 yılında vefat etmiştir.
Atatürk'ün
babası Ali Rıza Efendi, Selânik yerlilerindendi. Uzak dedeleri
Vidin'den ayrılarak Serez'de yerleşmişler, oradan da Selânik'e
gelmişlerdi. Ali Rıza Efendi, önce Selanik'te evkaf kâtipliği
yapmıştır. Atatürk, onu az hatırladığını söylemekle birlikte zekâ ve
azmini anar, modern düşünceli bir kimse olduğunu söylerdi.
SARIKAMIŞ HAREKÂTI (22 ARALIK 1914-15 OCAK 1915)
Mustafa okula başlama çağına gelince, geleneklere bağlı annesiyle
modern düşünceli babası arasında bir çatışma olur. Zübeyde 
Cumhuriyet Bayramı'nın kutlandığı ülkelerde 28 Ekim öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir buçuk gün resmî tatildir.
