1. GENEL ÇERÇEVE KARŞILAŞTIRMASIKriter | SEVR ANTLAŞMASI | LOZAN ANTLAŞMASI |
|---|
İmza Tarihi | 10 Ağustos 1920 | 24 Temmuz 1923 |
İmza Yeri | Paris (Sèvres) | Lozan (İsviçre) |
Taraflar | Osmanlı Devleti (Damat Ferit Paşa) – İtilaf Devletleri (İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan vb.) | Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti (İsmet İnönü) – İtilaf Devletleri (aynı devletler + ABD gözlemci) |
Hukuki Durum | Hiçbir zaman yürürlüğe girmedi (TBMM tanımadı, Osmanlı Meclisi onaylamadı) | Tamamen yürürlüğe girdi (TBMM 23 Ağustos 1923’te onayladı) |
Tarihsel Bağlam | I. Dünya Savaşı sonrası Osmanlı’nın tam yenilgisi kabul edildi. Mondros Mütarekesi’nden 22 ay sonra. | Kurtuluş Savaşı’nın zaferi sonrası. Mudanya Mütarekesi’nden 9 ay sonra. |
Temel Amaç | Osmanlı’yı parçalayıp yok etmek, İtilaf’ın emperyal paylaşımını resmileştirmek | Yeni Türk devletinin bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü uluslararası alanda tescil ettirmek |
2. MADDE MADDE KARŞILAŞTIRMA (Ana Başlıklar)Konu | SEVR | LOZAN | Yorum |
|---|
Toprak ve Sınırlar | • Anadolu’nun %70’i Osmanlı’dan koparılıyordu. • Doğu Anadolu → Ermenistan (Wilson Prensipleri) • Batı Anadolu → Yunanistan (İzmir, Aydın, Manisa, Bursa) • Güney Anadolu → Fransa (Adana, Mersin, Antep, Urfa), İtalya (Antalya, Konya) • Trakya → Yunanistan • Boğazlar → Uluslararası komisyon | • Misak-ı Milli büyük ölçüde gerçekleşti. • Doğu sınırı → 1921 Kars-Antlaşması ile sabit (Ermenistan talebi reddedildi). • Batı sınırı → Meriç nehri (Edirne Türkiye’de). • Güney sınırı → Musul hariç (Irak’a bırakıldı, 1926 Ankara Antlaşması). • Boğazlar → Türk egemenliğinde, silahsızlandırılmış bölge + uluslararası komisyon (1936 Montreux ile düzeltildi). | Sevr’de Anadolu fiilen işgal edilecekti. Lozan’da tam egemenlik sağlandı (Musul kaybı hariç). |
Azınlıklar ve Nüfus Mübadelesi | • Rum, Ermeni, Yahudi azınlıklara ayrıcalıklı statü. • Patrikhane siyasi yetkilerle donatıldı. • Kürtler için özerklik vaadi (Madde 62-64). | • Nüfus mübadelesi (1,5 milyon Rum – 500 bin Türk). • Azınlıklara eşit vatandaşlık (Madde 37-45). • Patrikhane sadece dini yetkiye indirgendi. • Kürtler için hiçbir ayrıcalık yok. | Sevr etnik bölünmeyi teşvik ediyordu. Lozan ulus-devlet modelini pekiştirdi. |
Kapitülasyonlar | Devam + genişletildi (ticaret, gümrük, yargı). | Tamamen kaldırıldı (Madde 28). | Lozan’ın ekonomik bağımsızlık zaferi. |
Askeri Kısıtlamalar | • Ordu 15 bin kişiyle sınırlı. • Donanma 7 gambot + 6 torpidobot. • Uçak, tank, ağır top yasak. • Jandarma bile İtilaf subaylarınca denetlenecek. | • Tam egemen ordu (zorunlu askerlik, istediği silah). • Sadece Boğazlar bölgesi silahsızlandırıldı (1936’da düzeltildi). | Sevr’de savunmasız devlet, Lozan’da tam egemen ordu. |
Ekonomik ve Mali Hükümler | • Düyun-u Umumiye devam + yeni borçlar. • Maden, demiryolu, liman imtiyazları İtilaf şirketlerine. • Osmanlı bütçesi İtilaf denetiminde. | • Düyun-u Umumiye kaldırıldı (1933’te son ödeme). • Gümrük bağımsızlığı. • Borçlar Osmanlı borçlarının %62’si Türkiye’ye (1928 Paris Protokolü). | Sevr sömürge ekonomisi, Lozan bağımsız ekonomi yolunu açtı. |
Boğazlar | • Tam uluslararası kontrol (silahsızlandırılmış, İtilaf donanmaları serbest). • Türk bayrağı yasak. | • Türk bayrağı dalgalanır. • Sınırlı silahsızlandırma. • Ticaret gemileri serbest, savaş gemileri kota (1936 Montreux ile Türk kontrolü). | Lozan kısmi egemenlik, Montreux ile tam egemenlik. |
Musul Sorunu | — (İngiliz mandası Irak’a bırakılmış) | Çözümsüz kaldı → 1926 Ankara Antlaşması ile Irak’a bırakıldı, petrol geliri %10 pay (25 yıl). | Lozan’ın tek toprak kaybı. |
3. KRONOLOJİK SÜREÇ (Sevr’den Lozan’a)Tarih | Olay |
|---|
30 Ekim 1918 | Mondros Mütarekesi → Osmanlı ordusu terhis, İtilaf işgalleri başlar. |
15 Mayıs 1919 | Yunan işgali (İzmir) → Kuva-yi Milliye direnişi. |
22 Haziran 1919 | Amasya Tamimi → Milli Mücadele resmileşir. |
4-11 Eylül 1919 | Sivas Kongresi → Misak-ı Milli kabul edilir. |
23 Nisan 1920 | TBMM açılır → Sevr’i tanımaz. |
10 Ağustos 1920 | Sevr imzalanır → Damat Ferit Paşa. |
Ağustos 1920 – Eylül 1922 | Kurtuluş Savaşı: İnönü, Sakarya, Büyük Taarruz (30 Ağustos 1922). |
11 Ekim 1922 | Mudanya Mütarekesi → İşgaller biter. |
1 Kasım 1922 | Saltanatın kaldırılması → Lozan’a “Türkiye” olarak gidilir. |
20 Kasım 1922 – 24 Temmuz 1923 | Lozan Konferansı → İsmet İnönü başkanlığında. |
4. SAYISAL KARŞILAŞTIRMA (Özet)Kriter | Sevr | Lozan |
|---|
Türkiye’de kalan toprak | ~ 200.000 km² (Anadolu’nun %30’u) | ~ 780.000 km² (bugünkü Türkiye) |
Asker sayısı | 15.000 | Sınırsız (1930’larda 500.000+) |
Kapitülasyon | Var + genişletildi | Yok |
Boğazlar egemenliği | Sıfır | Kısmi (1936’da tam) |
Azınlık statüsü | Ayrıcalıklı + özerklik | Eşit vatandaş |
Ekonomik bağımsızlık | Yok (Düyun-u Umumiye) | Var (gümrük, borç taksiti) |
KENDİ GÖRÜŞÜM- Sevr bir “ölüm fermanı”ydı; Lozan ise “doğum belgesi”.
Sevr, Osmanlı’yı siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel olarak yok etme projesiydi. Anadolu’da 7 ayrı devlet (Ermenistan, Kürdistan, Yunan, Fransız, İtalyan mandaları, Boğazlar Komisyonu) kurulması planlanıyordu. Bu, İngiliz-Fransız emperyalizminin doruk noktasıydı. - Lozan, “tam zafer” değil ama “gerçekçi bir zafer”.
- Musul kaybı stratejik hataydı (petrol + Kürt faktörü).
- Boğazlar tam egemenlik 1936’ya ertelendi.
- Borç taksiti (Osmanlı borçlarının %62’si) 1954’e kadar sürdü.
Ama bunlar savaşın yorgunluğu ve İngiliz donanmasının Karadeniz’de beklemesi düşünüldüğünde kabul edilebilir uzlaşmalardı.
- En büyük kazanç: Ulus-devlet modeli.
Sevr etnik mozaik dayatıyordu. Lozan Türk ulus-devletini kurumsallaştırdı. Nüfus mübadelesi acıydı ama iç barışı sağladı. Bugün Türkiye’de etnik çatışma riski düşükse, bu Lozan’ın net sınırlar ve eşit vatandaşlık ilkesindendir. - Lozan’ın “gizli maddeleri” efsanesi.
Hiçbir 100 yıllık gizli madde yok. Bütün metin 1923’ten beri TBMM arşivlerinde açık. Bu iddia, milliyetçi tatminsizliğin ürünü. - Güncel relevance:
- Kıbrıs, Ege, Musul tartışmaları Lozan’ın eksikliklerini değil, sonraki politikaların başarısızlığını gösterir.
- Montreux (1936) Lozan’ın eksik kalan Boğazlar maddesini tamamlayan ikinci zaferdi
KISACA;Sevr = Osmanlı’nın mezar taşı
Lozan = Türkiye Cumhuriyeti’nin tapu senedi
Sevr hayal bile edilemeyecek bir hezimet, Lozan ise imkânsız görünen bir dirilişin diplomatik tescili. Aradaki fark, Mustafa Kemal’in liderliği, Türk milletinin direnişi ve İsmet İnönü’nün soğukkanlı diplomasisidir.
Mustafa Kemal Atatürk'ün hayatı, anıları, fotoğrafları, nutukları, mektupları, devrimleri
